Türkiye kabusları oldu: Müzayede meskenleri kaçak tarihi yapıtları ‘başımız belaya girer’ diye satmıyor
Seher Alp
5 min read
Türkiye’nin tarihi yapıtlarına sahip çıkması, dünyanın neresinde olursa olsun davalar açıp iadeleri için büyük bir uğraş vermesi, Avrupa ve Amerika’nın önde gelen müzayede konutları ve müzelerini bezdirdi. Türkiye menşeli bir eser önlerine geldiğinde, “Başımıza bela olur” diye müzayedelerine kabul etmek istemiyorlar. Bu sıkı takibi ve çabayı sizin için araştırdık.
Kültür Bakanlığı yetkilileri tarafından dünyanın önde gelen müzayede konutları ve müzeleri sıkı takipte. Anadolu kökenli bir eser görüldüğünde rivayet silsilesi ve kaynağı denetim edilerek, sağlıklı bir biçimde gelip gelmediği, kimden kime geçtiği inceleniyor. En ufak kaçak ihtimalinde ise çabucak müdahale edilip evrak hazırlanıyor ve satışı engelleniyor. Kimisine bilimsel bilgiyle el konuluyor, kimisine ise mahkemeye gidilerek yapıtın satışı engelleniyor. Takip yalnızca yeni tespit edilen eserler üzerinden değil, uzun yıllar kenarda bekleyen belgeler için de birebir hassasiyet devam ediyor. 50 yıllık bir davanın da sonuna gelindiğini bu vesileyle öğreniyoruz. Tüm bu yapılanların sonucunda geçen yıl 3 bin 480 eser getirilirken, bu yıl şu ana kadar 1114 eser ülkemize iade edildi. Son üç yılda getirilen eser sayısı ise 4 bin 598.
EN ÇOK ESER HIRVATİSTAN’DAN
Başta Balkan coğrafyası olmak üzere, Amerika, İngiltere, Hollanda, Fransa, Avusturya, Almanya üzere birçok ülkeden tarihi eser geri getiriliyor. Adet olarak çok yüksek olduğu için Hırvatistan’dan gelen eserler dikkat çekenler ortasında. Transit geçiş ülkesi olduğundan, diğer yerlere götürülmek istenen yapıtlara tespit edilerek el konuluyor. 2021 yılında çok sayıda sikke, kurşun mühür baskıları ve yüklerden oluşan 2 bin 955 yapıtın iadesi sağlandı. Macaristan’dan ise 514 yapıtın iadesi sağlandı. Macaristan’dan gelenlerin içinde Urartu Sarayı’na ilişkin eserler de var. Bir kısmı müzelerimizde bulunan bu yapıtların oksitlenmeleri bile tıpkı. Dedektif titizliğiyle incelenerek getirilen eserler, artık Ankara Anadolu Medeniyetleri Müzesi’nde sergileniyor.
EROS BAŞI ARTIK BİZDE
Antik dünyanın en büyük lahitlerinden biri olan Sidamara Lahdi’nin bir asırdan fazla süren hasreti de tekrar bu yıl içerisinde son buldu. 140 yıl evvel keşfedilen lahitin eksik modülü olan Eros Başı, 10 Haziran’da ülkemize getirildi. Londra’da bulunan Victoria&Albert Müzesi ile yapılan iş birliği sonucunda Roma Devri M.S. 250’li yıllara tarihlenen sütunlu lahit, İstanbul Arkeoloji Müzesi’nde sergileniyor.
İade edilen yapıtlarımızdan biri de Marmara Üniversitesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Neval Konuk Halaçoğlu sayesinde oldu. Hollanda’da bulunan Orıental Arka Auctıons müzayede konutunda Eylül 2021’de bir cami kitabesinin satışa çıkarılacağını ihbar etti. Bilgi ve evraklar doğrultusunda kelam konusu yapıta el konularak, 30 Eylül’de Türkiye’ye getirildi. Bozgoca Camii Yazıtı artık ilişkin olduğu topraklarda, İstanbul Türk ve İslam Yapıtları Müzesi’nde sergileniyor.
GÜNDEMİ TAYİN EDİYORUZ
Kaçak yapıtların takibi yapılırken, köken ülke diye tabir edilen, Fas, Tunus, Cezayir, Irak üzere komşu coğrafyalara ilişkin yapıtlarla ilgili de çabucak o ülke ile irtibata geçiliyor. Bu sayede onlar da kendi coğrafyalarına ilişkin yapıtlarla ilgili gayret başlatabiliyor. Türkiye, şu anda dünyanın değerli kuruluşlarının her birinde, Birleşmiş Milletler, UNESCO, kültür sanat çalışmaları yapan bütün milletlerarası platformlarda kaçakçılık konusunda önde gelen, gündem tayin eden ülkelerden biri haline geldi. Dünyanın her yerindeki kültürel mirasın, tarihi eser koleksiyonlarının pak tutulması açısından büyük itibar elde etti.
Kimsenin yapıtında gözümüz yok
ÜÇ BİN KİŞİLİK MÜDAFAA ORDUSU
Kaçakçılıkla ilgili dünyaya örnek olacak önemli bir çaba yürüttüklerini söyleyen Müzeler Genel Müdür Yardımcısı Yahya Coşkun, şu tabirlerle yapılanları anlatıyor: “Özellikle son üç yılda bu çabanın düzeyi daima arttı. Sayın Bakanımız misyona başladığı günlerde birinci yaptığı iş, kaçakçılıkla çabayı şube müdürlüğü düzeyinden daire başkanlığına çıkarmak oldu. Bu dairenin altında yurt içi, yurt dışı ve eğitim farkındalık ismi altında şube müdürlükleri kuruldu. Yurt içi şubemiz yalnızca yurtiçindeki kaçakçılıkla çabaya odaklanıyor. Toplumsal medyalar başta olmak üzere kim, nerede defineye dair özendirici, teşvik edici, yanlış, bilgilendirici bir şey söylüyorsa peşine düşüyoruz. Yurtdışı şubemiz dünyanın önde gelen bütün müzayedelerini takip ediyor. Eğitim farkındalık da hem yurt içi hem yurt dışında anaokulundan başlayıp üniversiteye kadar eğitim faaliyetleri yapıyor. Şu anda genel müdürlüğümüzde 50-60 kişilik bir orduyla çalışıyoruz, lakin Türkiye’nin her yerinde müze müdürlerimiz, hafriyat liderlerimiz ve gruplarımızla 3 bin kişilik bir kültürel müdafaa ordusuyuz. Biz daima şunu söylüyoruz, bütün eserler ilişkin olduğu topraklarındır ve ilişkin olduğu topraklarda hoştur. Bu yalnızca kendi ülkemize mahsus da değil, dünyanın neresinde olursa olsun bu türlü davranıyoruz.
